Notre-Dame Katedrali Yeniden İnşa Edilebilir, ‘Özgün Olma’ Takıntılarından Vazgeçerlerse

Notre Dame Katedrali yangını söndürüldü ve yeniden inşa edilecek. Ancak şimdi Avrupa’nın düşündüğü esas mesele, Katedralin yeniden nasıl inşa edileceği. Katedralin son durumunu bilmiyoruz ama, eskisi gibi olabilecek mi ancak zaman gösterecek.

Yapımına 12.yy’da başlanan ve son şeklinin 300 yıl önce verildiği, buram buram tarih kokan Parisdeki Notre-Dame katedrali geçtiğimiz günlerde yanarak büyük bir hasara uğramış ve dünyanın gündemine oturmuştu, hala da kalkmış değil…

Aslında bu yangın, katedralin aldığı ilk hasar değil. Geçtiğimiz yüzyıllar içinde bir çok darbe almış, ama bu en büyüğü. Yüzlerce yıllık eşi bulunamaz olan el işçiliği parçalar, oymalar, süslemeler bir anda kül oldu. Bakmayın bizim bazı kesimin hemen işi ‘Hristiyan şakşakçılığı yapıyorlar’ suçlamaları boyutuna taşıyıp, sosyal medyada insanlara ateş püskürdüğüne… Bu bir tarihi yapı ve insanlığın bu dünyada bıraktığı nadir izlerden biri. Topkapı sarayı yanmış olsa, içinde yok olan onca nadide eser için eminim bu kesimden çok yine Avrupalıların üzülür. Çünkü tarihe ve tarihi esere önem veren onlar, düğün salonuna çevirip içinde zıplayan, ya da sprey boyayla ‘seni seviyom Esra 2017’ yazan bizleriz.

Neyse ki, Fransa cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Paris’deki tarihi Notre-Dame katedralinin yeniden inşa edileceği sözünü verdi. Fransız halkı ve tüm Avrupa zaten alarm durumuna geçmiş ve işin içinden nasıl çıkarız arayışlarındalar.

Bugün itibariyle Notre Dame katedrali için 700 milyon euro’dan fazla yardım toplanmış durumda ve katedralin nasıl yapılacağı şu an asıl mesele.

100 milyon euro yardım yapan, Holywood yıldızı ünlü oyuncu Salma Hayek’in eşi Francois – Henri Pinault da yaptığı açıklamada “planımız Notre-Dame katedralini tamamen yeniden yapmak olmalı” dedi.

Paris belediye başkanı Anne Hidalgo ise gelecek hafta toplanan bağışlarla ilgili uluslararası bir konferans düzenleyip, dünya çapında iş patronlarıyla bir araya gelip toplanan yardımın artırılması için çalışma sözü verdi.

Avrupalılar bu konularda hassas, böyle anlara önem veriyorlar. Tüm Avrupa hatta hristiyan dünyasının dikkatini Paris ve oradaki gelişmeleri değerlendirdiği bu kısa dönemde, bizim de devlet olarak, ve batıya olan bakış açımızı göstermesi anlamında çam sakızı çoban armağanı bir katkıda bulunmanız, gerilen ilişkileri yumuşatması açısından ileride çok önemli katkı sağlayabilir diye düşünüyorum. Tabii ki bu noktada sizin fikriniz farklı olabilir.

Katedral yangınını kontrol altına almak 9 saat almıştı

Yangın saat 7 gibi çıktı ve kontrol altına alınması 9 saat gibi uzun bir zaman sürdü. Katedralin tavan kısmı tamamen tahrip olurken, 90 metrelik kule kısmı, izleyen kalabalığın gözleri önünde yıkıldı. Dış kapılar ve çanları olduğu kısımlar kurtarıldı ancak, içerideki tarihi ahşap yapı tamamen tahrip oldu. Bunu yanında iyi haber, bir çok tarihi sanat eseri ilk yardım ekibinin acil müdahalesiyle kurtarıldı. Kurtarılanlar arasında İsa’nın dikenli tacı ve Saint Louis’in tuniği de bulunmakta.

Uzmanlara göre daha önceden yapının tamamının haritasının lazer taraması yapılmış olması sayesinde, katedral tamamen onarılabilir.

Yangının sebebi hala bilinmiyor olsa da tahminler bir yönde, o da, zaten tadilat aşamasında olan katedralin içerisindeki çalışmadan kaynaklanmış olabileceği. Yangının bıraktığı hasarın resimlerini yukarıda görebilirsiniz.

12. yy. da inşaatına başlanan katedralin, bu aslında aldığı ilk darbe olmadığını söylemiştim. 16. yy. da Protestan grup olan Huguenotlar tarafından kathedralin bir çok heykeli yıkılmıştı, 1790’larda ise Fransız devrimi sırasında katedral içindeki bir çok dini figür, görsel ve resimler de tahrif edilmişti. Yangının sebebi tam olarak şu an bilinmese de büyük ihtimal yenileme çalışmaları sırasında çıktığı düşünülüyor. Sebep ne olursa olsun, bugünün geçmişten farkı, hasar çok daha büyük olsa da, teknolojik bir avantaja sahip olunması.

Avrupa için bu kaybın bir diğer üzücü nedeni işe şu an yeniden yapımının nasıl olacağı üzerinde karar verme ikileminde kalmış olmaları.

Avrupalıların restorasyon denince kabul ettikleri, yani düşünce yapıları, bir yapı yaratılırken, tamamen orijinal parça ve malzemelerin kullanıldığı, ‘özgünlüğün’ merkeze alınarak yapılması gerektiğidir. Yani restorasyon yapılırken dahi orijinal parçaların kullanılması gerektiği fikridir.

Notre-Dame şimdi ne olacak?

Gel gelelim, ortada yok olan ve geri getirilemeyecek bir çok tarihi sanat eseri var ve bunların yeniden yerlerine nasıl konulacağı, esas düşündüren nokta.

Özgünlük demişken, tüm toplumlar böyle değil. Bazılarının özgünlük anlayışı Avrupalılardan tamamen farklı. Kimilerine göre ‘orijinal’ demek için ille de orijinal parça kullanımı gerekmiyor.

Mesela 2. dünya savaşı sırasında darma dağın edilen Pestersburg’daki Katerina sarayı, Japonya’daki antik Nara tarihi anıtları, bir çok ağır hasardan sonra çok başarılı bir şekilde restore edildi ve günümüzde milyonların hayranlıkla ziyaret ettiği yerler arasında.

Bu noktada Avrupa, eski orjinal parçalar yerine yeni, birebir imitasyonlarını yapıp yapmama konusunda karar vermek durumunda.

1964 yılında imzalanan Venedik uluslararası anıların korunması ve restorasyonu anlaşmasının giriş bölümünde (The Venice Charter 1964) bir tarihi yapının restorasyonu ile ilgili madde, “tarihi anıtları tüm zenginlikleri ve özgünlükleriyle ele alınması… “ olarak ele alınmış.

Öte yandan, UNESCO Dünya mirası komisyonu ilkelerine göre de, “Kültürel değerleri doğru bir şekilde yansıttığı sürece varlıkların özgünlük şartlarını karşılıyor oldukları anlaşılabilir.” tarzında bir madde bulunmakta.

Yangında ilk yardım ekibi girip Hz. İsa’nın dikenli tacı dahil bazı çok önemli parçaları kurtarmış olsa da, daha tam zarar tespiti yapılmış değil.

Bu durumda uzmanların önünde iki senaryo var. Birincisi, yangından, dumandan ve düşen bina parçalarından zarar gören kalıntı ve sanat eserleri ‘kısmen’ tahrif olmuş durumda. Eğer bu yönde tahminler doğru çıkarsa, bu parçaların restorasyonuna yönelinecek.

İkinci senaryo ise, kalıntılar ve sanat eserleri görünüşte ya da tamamen zarar gördü ve restore edilemez bir halde. Bu sefer de bu sanat çalışmalarının ancak bire bir replikaları kopyalanabilecek.

Notre-Dame şimdi ne olacak?

Yani sonuç olarak, günümüz modern teknolojisinin verdiği imkanlarla, Notre-Dame katedrali orijinaliyle neredeyse aynı olarak kolaylıkla yeniden inşa edilebilir, eski antik ruhuna yeniden kavuşturulabilir. Bir yol, Venedik anlaşması ilkelerini takip ederek, restore etmek olur, ki, yapılan yenilemeden sonra eski parçalarla restore edilen kısımlar gözle görülür şekilde farklı durur. Diğer bir yol ise, parçaların eskisine uygun yeniden üretilmesi ki, bu durumda yapı çok detaylı inceleyen gözler olmadığı sürece yenilenen kısımlar kendini belli etmez, ancak özünde orijinal parçalar kullanılmamış olur. Bakalım Avrupa neye karar verecek.